Oι Κουτσο-Νίκα και το κάστρο Κουτσο-Νίκα,
στο Δίκαστρο.


   Στην τοποθεσία, με την τοπωνυμία κάστρο κουτσο-Νίκα, στα νότια του Δικάστρου, υπήρχε αρχαία πόλη-ακρόπολη και κάστρο. Διασώζονται λείψανα οχυρώσεων πόλης-ακρόπολης των Δολόπων, ελληνιστικής περιόδου και κάστρου Ρωμαϊκών και Βυζαντινών χρόνων. Κατοικία του άρχοντα και τόπος καταφυγής των Δολόπων και πολεμικό οχυρό των κουτσό-Βλαχων Τυμφρηστού, κατά τους πολέμους τους. Και οι δύο περίοδοι αναδεικνύουν το ιστορικό και πολεμικό παρελθόν των οχυρώσεων της τοποθεσίας.

  Η τοποθεσία ξεχωρίζει γεωμορφολογικά, δεσπόζει περιβαλλοντικά και είναι στρατηγικό σημείο της διάβασης Τυμφρηστού, που συναποτελούν οι δίοδοι Σπερχειού και Ν. Δ. Θεσσαλία-Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Oι Δόλοπες έκτισαν τις πόλεις-ακροπόλεις τους για να ελέγχουν την είσοδο προς τη χώρα τους και οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί τα κάστρα τους για να παγιώσουν τον έλεγχο της διάβασης Τυμφρηστού και την κυριαρχία τους στη Στερεά Ελλάδα.

   Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου, για να εξασφαλίσουν την άμυνα και τον έλεγχο των εχθρικών μετακινήσεων στα Βυζαντινά Θέματα Στερεάς Ελλάδας και Θεσσαλίας πολλάκις επισκεύασαν τα κάστρα της διάβασης Τυμφρηστού. Ο Ιουστινιανός το 525 επισκεύασε ή έκτισε περισσότερα από 56 κάστρα στη Στερεά και τη Θεσσαλία και απέστειλε 2.000 Φρουρούς, για τον έλεγχο των διαβάσεων της Στερεάς Ελλάδας.

   Η ιστορία αναφέρει δύο τουλάχιστον περιπτώσεις πολέμων κατά των πόλεων-ακροπόλεων και των κάστρων της διάβασης Τυμφρηστού. Το 167 π.χ., όταν οι Μακεδόνες κατέλαβαν και κατέστρεψαν την χώρα των Δολόπων εξ αιτίας της ένταξής τους στην Αιτωλική Συμπολιτεία και κατά την περίοδο μετά το 1393, όταν οι Τούρκοι άρχισαν τις επιδρομές στα χωριά περιοχής Τυμφρηστού προς αιχμαλωσία και εξισλαμισμό των κουτσό-Βλαχων κατοίκων τους.

   Οι κουτσό-Βλαχοι Tυμφρηστού, που προήλθαν από τους Δόλοπες και τους Ρωμαίους Οροφύλακες της διάβασης, ήταν λαός κτηνοτροφικός, ελεύθερος, πολεμικός και ανυπότακτος. Μίσθωναν τις κοινοτικές βοσκές Τυμφρηστού και υπεράσπιζαν τους βοσκότοπους, τα κοπάδια τους και την διάβαση. Από το 1393 «πολλάκις επολέμησαν τους Τούρκους και τους απεδίωξαν εκ της πατρίδος των». Τιμώντας τους κουτσο-Νίκα, για τους πολέμους τους εναντίον των Τούρκων, οι κάτοικοι έδωσαν σ΄ ένα από τα κάστρα τους την τοπωνυμία κάστρο κουτσο-Νίκα.

   Η γενιά των Κουτσο-Νίκα ήταν γενιά κτηνοτρόφων, πολεμιστών, ελεύθερων και ανυπότακτων κουτσό-Βλαχων της περιοχής Τυμφρηστού. Η πολεμική τους δράση άρχισε το 1393 από τα κάστρα της διάβασης Τυμφρηστού και συνεχίσθηκε στις περιοχές των αρματολικιών Αγράφων και Σουλίου καθόλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στην επανάσταση του 1821, η γενιά των Κουτσο-Νίκα πολέμησε στο Σούλι, στις μάχες του Καρπενησίου και της Αράχοβας, στην έξοδο του Μεσολογγίου και σε πολλές άλλες μάχες στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα.

  Οι γνωστότεροι από τη γενιά των Κουτσο-Νίκα, που πολέμησαν κατά την επανάσταση του 1821, ως οπλαρχηγοί, κυρίως μικρών στρατιωτικών ομάδων, ήταν: ο Νικόλαος, αρχηγός της φάρας στις αρχές του 19ο αιώνα, ο Αθανάσιος ή Νάσης, ο Γιάννος, ο Καραίσκος, ο Λάμπρος και ο Χρίστος. Ο Μάρκος Μπότσαρης λέγεται, ότι είχε νυμφευθεί την Δέσπω Κουτσο-Νίκα.

Του Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή

Αντιστρατήγου,ε.α.