Το ρέμα Βέλη Δικάστρου και ο αρματολός Κώστας Βελής.
Ρέματα, στις πηγές του Σπερχειού
Το ρέμα, που διασχίζει το χωριό Δίκαστρο (Ζημιανή), είχε την τοπωνυμία Ζημιανίτης. Η τοπωνυμία ετυμολογείται από την λέξη Ζημιανή, που είναι η αρχαιότερη ονομασία του χωριού. Τo ρέμα πηγάζει κυρίως από την τοποθεσία Λάπατο Δικάστρου και είναι ένα από τα πέντε ρέματα, που αποτελούν τις πηγές του Σπερχειού ποταμού, στην περιοχή Τυμφρηστού.
Ανάλογες τοπωνυμίες έχουν και τα άλλα τέσσερα ρέματα, όπως: Πιτσιτιώτης, Νεχωρίτης, Μαυριλιώτης και Καψιώτης. Οι τοπωνυμίες τους ετυμολογούνται, από τις, κατ΄ αντιστοιχία, ονομασίες των χωριών, Πιτσιωτά, Νεοχώρι, Μαυρίλο και Κάψη, που βρίσκονται στην περιοχή Τυμφρηστού, όπου και οι πηγές του Σπερχειού ποταμού.
Ιστορικές, τοπωνυμίες της Ζημιανής
Πολλές τοπωνυμίες στο Δίκαστρο, ετυμολογούνται από επώνυμα προσώπων, που έζησαν και έδρασαν, κατά το παρελθόν, σε τοποθεσίες του χωριού, συνδέθηκαν με ιστορικά γεγονότα και αναδείχθηκαν ιστορικά πρόσωπα. Μερικές τοπωνυμίες, από ονόματα ιστορικών προσώπων του χωριού, είναι: Βρύση-Καρφή, Μπούρα, Μαστοράκη, Κεφαλά, Ταλαμπύρα, Κρέτση, Ζαΐρα, Βέλη, κ.α.
Η τοπωνυμία Βέλη είναι η νεότερη ονομασία του ρέματος Ζημιανίτης. Είναι η τοπωνυμία που έδωσαν στο ρέμα τους, από τις αρχές της επανάστασης του 1821, οι κάτοικοι της Ζημιανής. Είναι τοπωνυμία, που συνδέεται με το όνομα προσώπου, που έδρασε την περίοδο αυτή, στην περιοχή Ζημιανής, Ρεντίνας και Φουρνάς, όπου και το ρέμα και κατέστη ιστορικό πρόσωπο.
Ετυμολογικά, η τοπωνυμία προέρχεται από το όνομα Βελής και έχει ως ιστορική βάση την περίοδο Μαΐου-Ιουλίου 1821. Ανάλογες ιστορικές βάσεις έχουν και δύο άλλες τοπωνυμίες του Δικάστρου. Μια τοποθεσία, δυτικά, στα όρια Δικάστρου-Παλαιοκάστρου, ονομάζεται Κατσαντώνη και μια άλλη, βόρια, στα όρια Δικάστρου-Φουρνάς, ονομάζεται Ζαχαράκη.
Οι τοπωνυμίες Κατσαντώνη και Ζαχαράκη προέρχονται από τα ονόματα των αγωνιστών του 1821, του αρματολικιού Αγράφων-Τυμφρηστού, του Αντώνη Κατσαντώνη, πρωτοκλέφτη και πολέμαρχου και του Κώστα Ζαχαράκη, προεστού της Ρεντίνας και αρματολού, οι οποίοι είχαν τα λημέρια τους, στις περιοχές αυτές, την περίοδο της επανάστασης 1821.
Προκήρυξη του αρματολού Κώστα Βελή
Ο Κώστας Βελής ήταν αρματολός της επανάστασης του 1821. Το πραγματικό του όνομα ήταν Κων/νος Στεργιόπουλος. Γεννήθηκε το 1770 στο Κεράσοβο Ευρυτανίας. Θήτευσε στην αυλή του Αλή Πασά, στα Γιάννενα, όπου και έλαβε το όνομα Βελής και διορίσθηκε Βοεβόδας της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας. Μυήθηκε, όμως, στην Φιλική Εταιρεία και κήρυξε, πρώτος, την επανάσταση, τον Μάιο του 1821, στα χωριά Ευρυτανίας και Τυμφρηστού.
Η κήρυξη της επανάστασης έγινε, με την εξής, προκήρυξη του Βελή: «Αδελφοί, ήλθεν η ώρα, με το θέλημα του θεού, να ελευθερώσωμεν την πατρίδα μας, από την τουρκική τυραννία. Λοιπόν, άμα λάβετε το παρόν μου, να αναλάβετε τα άρματά σας και να έλθετε, οπού σας περιμένω εδώ, εντός τριών ημερών, διότι ο καιρός δεν μας περιμένει περισσότερο. Να είμαστε έτοιμοι, δια να κάμωμε το χρέος μας εις την πατρίδα. Κεράσοβον, 10 Μαΐου, 1821. Ο αδελφός σας, Κώστας Βελής». Μετά την προκήρυξη αυτή του Κώστα Βελή, τα χωριά Τυμφρηστού μπήκαν στην επανάσταση του 1821.
Ο αρματολός Κώστας Βελής πολέμησε ηρωικά κατά των στρατευμάτων του Μαχμούτ Δράμαλη, Πασά της Λάρισας, στις μάχες, Μονής Τατάρνας, Φαναρίου, Καναλίων, Ρεντίνας και Κονιαρό-Βρυσης (Βρύση Ζαχαράκη, Φουρνάς). Κατά τον ιστορικό Κασομούλη, καταδιωκόμενος από τους Τούρκους, μετά τη μάχη της Ρεντίνας και Κονιαρό-Βρυσης, τον Ιούλιο του 1821, πιάστηκε αιχμάλωτος, στα Καγκέλια Ράχης Τυμφρηστού.
Από ένα πιστοποιητικό πολεμικής δράσης, που χορήγησαν οι αρματολοί από την Υπάτη, Μήτζος και Νικόλαος Κοντογιάννη, στον αγωνιστή Κων/νο Τζούρη, από το Νεοχώρι Τυμφρητού, επιμαρτυρείται ότι, μετά τη μάχη της Ρεντίνας, ο Κώστας Βελής, καταδιωκόμενος από τους Τούρκους, πιάστηκε αιχμάλωτος, με προδοσία, στη θέση Κονιαρό-Βρυση.
Ο γενναίος αγωνιστής Κώστας Βελής μεταφέρθηκε σιδηροδέσμιος στην Κων/πολη, όπου αρνήθηκε να αποκαλύψει τα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας και πέθανε μετά από πολλά και σκληρά βασανιστήρια. Την επαναστατική του δράση συνέχισε ο υιός του Γεώργιος Βελής, ο οποίος εγκατέλειψε την περιουσία του, στην Άρτα, και πολέμησε κατά των Τούρκων.
Το πλήγμα από την απώλεια του αρματολού Βελή, επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη της επανάστασης στην περιοχή Τυμφρηστού. Το στράτευμα του, μετά τη σύλληψή του, διαλύθηκε και οι αγωνιστές του εντάχθηκαν στα στρατόπεδα των άλλων αρματολών περιοχής Τυμφρηστού, Καραϊσκάκη, Μήτζου, Νικολάου και Σπύρου Κοντογιάννη, Ιωάννη Φραγγίστα, κ.α.
Αγωνιστές της Ζημιανής, υπό τον Βελή
Με την κήρυξη της επανάστασης, στα χωριά Τυμφρηστού, τον Μάιο 1821, πολλοί νέοι της Ζημιανής εντάχθηκαν στο στράτευμα του Κώστα Βελή και πολέμησαν ηρωικά κατά των Τούρκων, ιδιαίτερα στις μάχες, Ρεντίνας και Κονιαρό-Βρυσης. Από τα πιστοποιητικά πολεμικής δράσης επιμαρτυρείται, ότι oι αγωνιστές από τη Ζημιανή, που ήταν στο στράτευμα του Βελή, είναι οι εξής:
Ο Κώστας Βελής ήταν από τις μέγιστες φυσιογνωμίες του 1821 στην περιοχή Τυμφρηστού και ένα από τα λημέρια του, την περίοδο Μαΐου-Ιουλίου 1821, ήταν στις αποκλείστρες του ρέματος Ζημιανίτη. Η ρεματιά ήταν κατάλληλη για απόκρυψη, άμυνα και προστασία από τις επιδρομές των Τούρκων. Οι αγωνιστές από την Ζημιανή και τα άλλα χωριά Τυμφρηστού, ονόμαζαν το ρέμα, όπου τα λημέρια του Βελή: «Ρέμα του Βελή».
Η φράση παρέμεινε, ως ιστορική, προς τιμήν του ηρωικού αρματολού της περιοχής Κώστα Βελή και το ρέμα έλαβε έκτοτε την ιστορική τοπωνυμία Ρέμα Βελή και κατά παρατονισμό Ρέμα Βέλη, την οποία και διατηρεί. Η νέα τοπωνυμία του ρέματος δεν κατοχυρώθηκε και επίσημα και έτσι δεν περιλαμβάνεται στις ιστορικές τοπωνυμίες της Νομαρχίας Φθιώτιδας.
Τοπωνυμία, ιστορίας, τιμής και μνήμης.
Η τοπωνυμία Ρέμα Βέλη είναι μια από τις σπουδαίες πηγές στοιχείων της ιστορίας του Δικάστρου. Αναδεικνύει, ένα ιστορικό πρόσωπο της περιοχής Τυμφρηστού, τον οπλαρχηγό, γενναίο πολεμιστή και μάρτυρα του 1821, Κώστα Βελή, και μια ιστορική τοποθεσία του χωριού, το Ρέμα Βέλη, όπου ήταν το ασφαλές καταφύγιο και το λημέρι των αγωνιστών.
Είναι και ένα στοιχείο τιμής και μνήμης, που απένειμαν, οι αγωνιστές της Ζημιανής (Δικάστρου) και των χωριών Τυμφρηστού, προς τον Κώστα Βελή, μέλος της Φιλικής Εταιρείας, οπλαρχηγό τους, αγωνιστή της Επανάστασης του 1821, ο οποίος πρώτος κήρυξε την επανάσταση στην περιοχή Τυμφρηστού, πολέμησε ηρωικά και μαρτύρησε μέχρι θανάτου.
